Γιαννάκης Κυραναστάσης : Αναμνήσεις απ' την Αντίσταση

Το κείμενο που ακολουθεί γράφτηκε από τον πατέρα μου τον καιρό που αναγνωρίστηκε η Εθνική Αντίσταση και αποδόθηκε τιμητική σύνταξη σε όσους συμμετείχαν σε αντιστασιακές οργανώσεις.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Στις 12 Δεκεμβρίου 1943 ένα τμήμα του ΕΛΑΣ πέρασε από Χαλκιδική στο Μοναστήρι Βατοπεδίου για να πάρει τους χωροφύλακες και τον Ενωμοτάρχη από τον Σταθμό Χωροφυλακής. Ηταν οργανωμένοι δυό κρητικοί χωροφύλακες οι οποίοι διευκόλυναν την κατάληψη του σταθμού.

Εγώ ο Κυραναστάσης Ιωάννης μαζί με τον αδελφό μου Φίλιππα και τον Κώστα Τυρολόγο βρισκόμασταν στο Αγιο Ορος αφού φύγαμε από την Θάσο για να μην μας πάρουν οι Βούλγαροι για αναγκαστική εργασία στην Βουλγαρία. Στο μοναστήρι εγώ εργαζόμουν ως μάγειρας στο μοναστήρι, ο Φίλιππας εργαζόταν στο Αρχονταρίκι και ο Κώστας ως μάγειρας στο νοσοκομείο του μοναστηριού. Ακολουθήσαμε οικιοθελώς εκείνο το τμήμα του ΕΛΑΣ.  Μετά από πορεία 48 ωρών φθάσαμε στο Χωριό Μεγάλη Παναγιά όπου φιλοξενηθήκαμε στο σπίτι κάποιου συναγωνιστή Τσαγγάρη που μάλιστα ήταν και λίγο κουτσός. Μετά πορεία για το χωριό Αγία Βαρβάρα, που ήταν και η έδρα του τμήματος που ακολουθήσαμε. Από κείνη τη στιγμή ανήκαμε στη δύναμη αυτού του τμήματος. Ακόμα τα τμήματα δεν είχαν οργανωθεί γιατί οι αγωνιστές ήταν λίγοι, η ομάδα ήταν διμοιρία, η διμοιρία λόχος και ούτω καθεξής ο λόχος σύνταγμα. Αργότερα, όταν ανεβήκαν και άλλοι και πλαισιώθηκε ο ΕΛΑΣ με αρκετούς συναγωνιστές έγινε και ο διαχωρισμός. Οργανωτικά ο Τρίτος Λόχος που στην δύναμή του ανήκα, είχε Καπετάνιο τον Θεόδωρο Ξενιτίδη, δάσκαλο στην πολιτική ζωή, Πολιτικό Υπεύθυνο τον κ. Γιάννη από τον Λαγκαδά, φαρμακοποιό. Με τον αδελφό μου μας χώρισαν για λόγους προνοίας. Διοικητή του Τάγματος είχαμε τον συναγωνιστή Βούρο της Μοίρας Αυτοκινήτων, πολιτικό υπεύθυνο τον καπετάνιο Θόδωρο και Μέραρχο τον Κ. Λασσάνη.

Εκείνη την περίοδο έκανε στην Χαλκιδική την εμφάνισή του και ο ΠΑΟ, ένα μικρό τμήμα με αρχηγό κάποιον Θεμελή, αυτό διαπίστωσα από μια αγόρευσή του στη Βουλή όταν ήταν Διοικητής Βορείου Ελλάδος. Πήραμε εντολή να διαλύσουμε τον ΠΑΟ και σαν ένοπλο τμήμα και σαν πολιτική οργάνωση. Και το μήλο της Εριδος ήταν το ορεινό χωριό Αγία Βαρβάρα. Όπως και έγινε. Ευτυχώς που στα χέρια μας είχαμε ένα οπλοπολυβόλο Χότσκιτς. Κτυπήσαμε το τμήμα του ΠΑΟ τόσο ξαφνικά που δεν το περίμεναν. Πάθανε τέτοια λαχτάρα που ο αρχηγός τους έφυγε με τις μεταξωτές πυτζάμες που φορούσε. Γιαυτό και στην Βουλή κατηγόρησε τον ΕΛΑΣ ότι κτυπούσε τις εθνικές οργανώσεις και όχι τον κατακτητή.

Τον Απρίλιο του 44 μας πληροφόρησε η πολιτική οργάνωση ότι στο χωριό Αγιος Νικόλαος ξεφόρτωσαν οι Γερμανοί πολύ οπλισμό και τον είχαν στην παραλία. Πήραμε εντολή δύο Λόχοι να πάμε και να πάρουμε τον οπλισμό. Δυστυχώς η απόσταση ήταν μεγάλη και φθάσαμε κάπως όταν άρχισε να ξημερώνει. Εγινε διάταξη των δυνάμεών μας κι άρχισε η επίθεση. Κατορθώσαμε και μπήκαμε στο προαύλιο του σχολείου εξουδετερώνοντας δύο Γερμανούς και στο ισόγειο του σχολείου. Αλλά ήταν αδύνατο να ανεβούμε τις σκάλες γιατί οι Γερμανοί με μικρά αυτόματα γάζωναν τη σκάλα, είχαμε και έναν τραυματία. Οπότε αναγκαστήκαμε να υποχωρήσουμε. Ετσι έληξε άδοξα η επιχείρηση.

Πολλές φορές κατεβαίναμε στον δημόσιο δρόμο και στήναμε ενέδρα, και όταν περνούσαν αυτοκίνητα γερμανικά ή βουλγάρικα και δεν είχαν συνοδούς ασφαλείας τα κτυπούσαμε και παίρναμε ότι μπορούσαμε να πάρουμε. Γιατί τον οπλισμό μας κατ’αυτόν τον τρόπο τον παίρναμε. Ετσι κατά το τέλος Μαϊου 1944 χτυπήσαμε στα Λαγκαδίκια όπου υπήρχε αποθήκη με κουβέρτες και ρουχισμό με απόλυτη επιτυχία.

Ο ΠΑΟ αφού διαλύθηκε σε όλη τη Χαλκιδική και σαν ένοπλο τμήμα και σαν πολιτική οργάνωση, άρχισε να οργανώνεται σε κέντρα αλλά πάντοτε κοντά σε γερμανούς ή βουλγάρους. Και άρχισε να κάνει επιδρομές σε χωριά που ήταν οργανωμένα στο ΕΑΜ. Με βάση τη Νέα Απολλωνία. Πιο πάνω ήταν το χωριό Μαραθούσα, πολύ οργανωμένο, είχε αρκετούς στο ένοπλο τμήμα του ΕΛΑΣ και μάλιστα είχε και έναν αξιωματικό της τότε σχολής του ΕΛΑΣ ονόματι Κολιούλη. Και επειδή το χωριό ήταν της απολύτου εμπιστοσύνης μας είχαμε πιο πέρα από το χωριό περίπου 500 μέτρα ένα πρόχειρο νοσοκομείο σε βλάχικες καλύβες. Τα νέα λοιπόν τμήματα του ΠΑΟ με νέα ονομασία ΤΑΑΚ έβαλαν στο μάτι την Μαραθούσα. Και ένα μεσημέρι ξεκίνησαν, μπήκαν μέσα στο χωριό και άρχισαν να πλιατσικολογούν, να καίνε και να φοβερίζουν. Οποιους έβρισκαν μέσα στα σπίτια τους συγκέντρωναν μέσα στο χωριό στην Πλατεία. Αλλά έκαναν ένα σφάλμα, έριχναν χειροβομβίδες που κάνανε ένα δαιμονισμένο κρότο και ακούγονταν από πολύ μακριά. Μόλις το τμήμα μας έμαθε τι γινόταν στο χωριό Μαραθούσα έστειλε σύνδεσμο για ενίσχυση από άλλο τμήμα με εντολή να κόψει την υποχώρηση των ταγματασφαλιτών γιατί ήταν βέβαιο ότι μόλις τους κτυπούσαμε θα υποχωρούσαν. Εμείς αρχίσαμε να κατεβαίνουμε προς το χωριό καλυμμένοι από ένα ρέμα που υπάρχει βορείως του χωριού και βρεθήκαμε σε ελάχιστο χρόνο στις παρυφές του χωριού και αρχίσαμε να προχωρούμε με διάταξη μάχης για το κέντρο του χωριού. Μόλις μας αντιλήφθηκαν οι ταγματασφαλίτες σημαίνουν υποχώρηση. Εμείς αρχίσαμε να τους κτυπάμε με την εντύπωση ότι την υποχώρηση θα την κόψει το τμήμα που ειδοποιήσαμε για ενίσχυση. Αλλά δυστυχώς εκεί που νομίζαμε ότι όλα τα ατού ήταν με το μέρος μας, το μεν τμήμα που ερχόταν για ενίσχυση έπεσε πάνω στο βουλγάρικο ιππικό και αναγκάστηκε να μην κινηθεί, το δε βουλγάρικο ιππικό έφτασε στη Μαραθούσα και άρχισε να μας κτυπάει. Αυτά όλα έγιναν τόσο αναπάντεχα που κόντεψε να τα χάσουμε. Ευτυχώς συνήλθαμε και αρχίσαμε να υποχωρούμε προς το ρέμα. Την υποχώρησή μας την υποστήριξε ένας συναγωνιστής με ένα τσεχοσλοβάκικο οπλοπολυβόλο. Και έτσι κόπηκε για λίγο η επέλαση του βουλγάρικου ιππικού, αλλά για κακή μας τύχη έπαθε εμπλοκή το οπλοπολυβόλο και οι βούλγαροι πρόλαβαν και σκότωσαν το γενναίο αυτό παλληκάρι. Εμείς εν τω μεταξύ είχαμε υποχωρήσει. Εμείς αμέσως ειδοποιήσαμε να φύγουν οι άρρωστοι από το νοσοκομείο, όπου έτυχε να νοσηλεύεται και ο διοικητής του τάγματος Βούρος και ο τραυματίας του Αγίου Νικολάου που είχε κτυπηθεί στο μηρό. Ολοι πρόλαβαν και έφυγαν, μόνο αυτός ο τραυματίας προσπάθησε να φύγει, κι ενώ το πόδι του άρχισε να θρέφει, με την προσπάθεια που έκανε να φύγει, έσπασε ξανά το πόδι του και έπεσε στα χέρια των βουλγάρων. Ευτυχώς δεν τον πείραξαν αλλά τον περιποιήθηκαν και αυτός ο τραυματίας έζησε και τον βρήκε η απελευθέρωση.  

Τέλος Ιουνίου του 44 οι Γερμανοί έκαναν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις με Βουλγάρους και Τατάρους μαζί με 16.000 άντρες. Οι μισοί παρατάχτηκαν στον Δημόσιο δρόμο Θεσσαλονίκης και οι άλλοι μισοί στα παράλια της Χαλκιδικής με συνάντηση στο δρόμο Στρατονίκης Αρναίας Χολομώντα Πολύγυρο. Χτένιζαν τα πάντα σ’αυτές τις επιχειρήσεις, ευτυχώς που οι περισσότεροι ήταν Βούλγαροι, δεν τους έμελε για ψάξιμο, είχαν τα όπλα χιαστί και δεν κοίταζαν δεξιά ή αριστερά. Το δε βράδυ μόλις νύχτωνε μαζευόντουσαν στα υψώματα και άναβαν φωτιές και για τον τύπο είχαν σκοπιές. Εμείς είχαμε χωριστεί σε μικρές ομάδες και μόλις νύχτωνε, ανάμεσα από τα υψώματα περνούσαμε τις γραμμές των Βουλγάρων.

Στην Στρατονίκη Χαλκιδικής είχε την έδρα του ένα Σύνταγμα Βουλγάρων. Πληροφορίες ανέφεραν ότι τρία αυτοκίνητα με Βουλγάρους θα πήγαιναν μέσω Χολομώντα στον Πολύγυρο. Στήσαμε ενέδρα. Σκοτώσαμε πολλούς Βουλγάρους, κάψαμε τα αυτοκίνητά τους και αρχίσαμε να υποχωρούμε, ήμασταν ακριβώς κάτω από την κορυφή του Χολομώντα. Εκείνη τη στιγμή άρχισαν να μας χτυπάνε Βούλγαροι. Οι χειροβομβίδες έπεφταν βροχή, αλλά ευτυχώς οι περισσότερες δεν έσκαγαν. Εμείς πάθαμε αιφνιδιασμό και παραλίγο να διαλυθούμε. Εάν δεν ήταν μαζί μας και ο Κ. Λασσάνης ο οποίος όρθιος με το πιστόλι στο χέρι μας ενεθάρρυνε και αρχίσαμε αντεπίθεση. Δυστυχώς ή ευτυχώς ο Λασσάνης τραυματίστηκε στον αγκώνα του δεξιού χεριού και αναγκαστήκαμε σε υποχώρηση. Ευτυχώς οι Βούλγαροι δεν κινήθηκαν να μας κτυπήσουν.

 

Τον Ιούνιο του 44 πήραμε εντολή ο Λόχος μας να ενισχύσουμε τα τμήματα του Ραφτούδη που δρούσε στην περιοχή Σωχού Μαύρης θάλασσας Ξερολίμνης Στεφανιανών και Τρείς Κάμποι για υποχώρηση σε περίπτωση ανάγκης. Ο Λόχος μας πέρασε από την Ρεντίνα με την καθοδήγηση της τοπικής οργάνωσης και φτάσαμε στα Στεφανιανά όπου έγινε σύσκεψη με απόφαση να κτυπήσουμε την Μαύρη Θάλασσα, χωριό στον κάμπο που είχε πολλούς ταγματασφαλίτες. Η επιχείρηση έγινε αλλά δεν είχε πολύ καλά αποτελέσματα γιατί ήρθαν Γερμανοί από τη Νιγρίτα απάνω στο ζενίθ της μάχης και αναγκαστήκαμε να υποχωρήσουμε. Την περίοδο που ήμασταν στην περιοχή Σωχού πήγαμε σε ένα χωριό που ήταν περίπου μια ώρα από τον Σωχό. Μείναμε εκεί τρείς μέρες, ήταν χωριό πολύ καλά οργανωμένο. Μια νύχτα μας ειδοποιούν ότι ένας Αμερικανός αεροπόρος έπεσε με αλεξίπτωτο μεταξύ Σωχού και Λαγκαδά. Αμέσως ξεκίνησε μια ομάδα με οδηγό έναν χωρικό οργανωμένο και πήγαμε και τον πήραμε. Οι Αμερικανοί βομβάρδισαν τον Λαγκαδά, οι Γερμανοί έριξαν ένα αεροπλάνο, οι αεροπόροι έπεσαν με αλεξίπτωτα, οι δυό έπεσαν στα χέρια των Γερμανών και ο ένας σε μας. Και επειδή γνώριζα μερικά αγγλικά μπόρεσα και συννενοηθήκαμε. Ειδοποιήθηκε ο Ραφτούδης και επειδή το τμήμα μας θα έφευγε στη βάση του στην Χαλκιδική, πήραμε μαζί μας και τον Αμερικανό.

Τον Ιούλιο του 44 πήραμε εντολή να κατεβούμε στον Δημόσιο δρόμο της Θεσσαλονίκης όπου μας περίμενε ο Μέραρχος Λασσάνης με 60 συναγωνιστές γιατί είχε πληροφορίες ότι θα κατέβαινε για την Θεσσαλονίκη μια φάλαγγα Γερμανικών αυτοκινήτων. Στήσαμε ενέδρα σε τρία σημεία με πολύ καλά σημεία υποχώρησης. Και πράγματι η φάλαγγα φάνηκε περίπου στις οκτώ το πρωϊ. Η εντολή ήταν να τους κτυπήσουμε και να υποχωρήσουμε. Το τμήμα του Λασσάνη ήταν πολύ καλά οπλισμένο με μεγάλα και μικρά αυτόματα και πολλές χειροβομβίδες. Η σύγκρουση ήταν τρομερή, σ’αυτή την ενέδρα φάνηκε η τόλμη και η δεξιοτεχνία του Λασσάνη να κατευθύνει τη μάχη, οι απώλειες των Γερμανών ήταν μεγάλες. Επειτα από μισή ώρα καταιγιστικά πυρά διέταξε ο Λασσάνης υποχώρηση. Εμείς είχαμε μερικούς τραυματισμούς, όχι πολύ σοβαρούς. Η τακτική του Λασσάνη ήταν να στήνει ενέδρα, να κτυπάει σαν σίφουνας και ώσπου να συνέλθει ο εχθρός το τμήμα του Λασσάνη εξαφανιζόταν.

Όταν έγινε η συνθηκολόγηση των Βουλγάρων, οι Γερμανοί όπου ήταν Βούλγαροι τους συγκέντρωναν και τους κατέβαζαν στη Θεσσαλονίκη. Γεμίσανε το τρενάκι Βούλγαρους μαζί με 15 Γερμανούς που τους φύλαγαν, τα βαγόνια ήταν μισά φορτηγά. Εμείς πήραμε εντολή να χτυπήσουμε τους Βουλγάρους στήνοντας ενέδρα στην Παζαρούδα, εκεί σταματούσε το τρενάκι να πάρει νερό. Αφού στήσαμε την ενέδρα δύο Λόχοι περιμέναμε. Στις εννιά περίπου φάνηκε το τρενάκι γεμάτο Βουλγάρους και Γερμανούς που τους συνόδευαν. Σταμάτησε για να βάλει νερό, έκανε και αποσύνδεση της μηχανής. Κατεβήκαν κάτω δυό Γερμανοί σφυρίζοντας. Τους αρχίζουμε εμείς τα πυρά, το τι έγινε δεν περιγράφεται. Η μηχανή έφυγε μόνη της και ήταν τέτοια η καταστροφή που οι Γερμανοί ειδοποίησαν και ήρθαν και αεροπλάνα, αλλά εμείς είχαμε υποχωρήσει.

 

Στις 30 Οκτωβρίου 44 από Χορτιάτη και μετά Ασβεστοχώρι κατεβήκαμε στη Θεσσαλονίκη. Η Θεσσαλονίκη γιόρταζε την απελευθέρωση. Στη Θεσσαλονίκη ανέλαβα καθήκοντα στην επιμελητεία της Μεραρχίας. Στις αρχές Ιανουαρίου 45 ζήτησα μετάθεση στην Καβάλα από τον Λοχαγό μου Ξενιτίδη, ο οποίος και μου την έδωσε. Ηρθα στην Καβάλα με ένα πλοίο του ΕΛΑΝ με το όνομα Νίκη και μετά πήγα στο σπίτι μου.

 

Με τον Κώστα Τυρολόγο μετά την απελευθέρωση

 

 

Ο αδελφός του πατέρα μου Φίλιππας Κυραναστάσης μετά την απελευθέρωση

Είσοδος του ΕΛΑΣ στη Θεσσαλονίκη

Συναγωνιστές του ΕΛΑΣ μετά την απελευθέρωση

Ο Κώστας Τυρολόγος με τον Φίλιππα Κυραναστάση